سوریه در طول تاریخ طولانی خود مامن بسیاری از فرهنگها و مذاهب شگفت انگیز- از اقوام هیتی و کنعانی گرفته تا ساکنان قصر اوگریت و رومیان، مسیحیان و بالاخره مسلمانان- بوده است، که مسلمانان از قرن هفتم میلادی به بعد، ساکنان اصلی این کشور را تشکیل میدهند.

با دانستن این مطلب، از اینکه مکانهای زیبای مذهبی در سوریه فراوانند، نباید متعجب شد، این اماکن طیف وسیعی را از معابد بت پرستان که به خدایانی چون بعل و ژوپیتر اختصاص داشت تا صومعه ها و کنیسه های باستانی و مساجد، کلیساها و زیارتگاه های متعدد و پر از زائر را در بر میگیرد.

در اینجا به معرفی یکی از مشهورترین مساجد سوریه، که مسجد امیه نام دارد خواهیم پرداخت. اما بد نیست که قبل از آن کمی به محل این مسجد یعنی شهر دمشق بپردازیم:

دمشق
دمشق بزرگترین شهر سوریه است که در جنوب غربی کشور قرار دارد. افراد بسیاری از تاریخ دانان و محققین، دمشق را قدیمی ترین شهر جهان که همواره مسکونی و آباد بوده است میدانند. اهمیت تاریخی این شهر موجب شده است که در زمره میراث فرهنگی جهان قرار بگیرد.

شاید یکی از دلایلی که غربیان با دمشق آشنا هستند، ارتباط آن با پل مقدس که توسط آنانیس غسل تعمید داده شد. این شهر با یحیی تعمید دهنده نیز در ارتباط است و میگویند که سر او در کلیسای کوچکی در داخل محدوده مسجد امیه دفن شده است.

دمشق همواره یک مرکز مهم مذهبی بوده است و قدمت وجود مذاهب مختلف آن به حدی است که مسجد امیه، بر روی محل سابق یک معبد رومی که بعدها یک کلیسای مسیحی جایگزین آن شده بود، بنا شده است.

مسجد امیه
مسجد جامع دمشق که بیتر به نام مسجد امیه شناخته میشود، یکی از بزرگترین و قدیمی ترین مساجد جهان به شمار میرود و در شهر باستانی دمشق واقع شده و مسلمانان آنرا یکی از مقدس ترین مساجد میدانند. این مسجد از نظر معماری نیز اهمیت شایان توجهی دارد.

مقبره صلاح الدین ایوبی (از سرداران و دلاوران جنگ‌های صلیبی) در باغ کوچکی مجاور با دیوار شمالی مسجد قرار دارد. به علاوه این مسجد معبد کوچکی را احاطه کرده که بنا به اعتقاد بسیاری، سر یحیی نبی - که پیامبری او از طرف مسلمانان و مسیحیان تایید شده است - در آن قرار دارد.

این مسجد بر روی زمینی که بیش از 3000 سال سابقه تقدس دارد، ساخته شده است. به این ترتیب که در سال 1000 قبل از میلاد،قوم آرامی در این مکان معبدی برای حداد (خدای قدرتمند طوفان و تندر نزد سامیان) ساختند. ستون نتراشیده ای از سنگ بازالت که به همین دوران تعلق دارد و نقش یک ابولهول بر آن است در گوشه شمال شرقی مسجد کشف شده است.

در اوایل قرن اول میلادی، رومیان به این منطقه رسیدند و بر روی این زیارتگاه آرامی، معبدی عظیم برای پرستش ژوپیتر بنا کردند. این معبد رومی بر روی سکوی چهارگوش در اندازه حدودا 385 در 305 متر و با برجهایی با مقطع مربع در چهارگوشه آن بنا شده بود. بخشی از دیوارهای خارجی این سکو هنوز وجود دارند اما در واقع هیچ اثری از خود معبد باقی نمانده است.

در سالهای پایانی قرن چهارم میلادی، محوطه معبدیک مکان مقدس مسیحی نامیده شد، معبد ژوپیتر ویران شد و در محل آن کلیسایی که وقف یحیی تعمید دهنده بود ساخته شد. از آنجایی که اعتقاد بر وجود سر این پیامبر در این مکان وجود داشته و دارد، این منطقه در دوران بیزانس یکی از مقاصد مهم زیارتی به شمار می آمد.

تسلط مسلمانان بر دمشق در سال 636 میلادی، در ابتدا تاثیری بر این کلیسا نداشت و با وجود اینکه بنای آن توسط زوار و عبادت گران مسلمان و مسیحی به طور مشترک مورد استفاده قرار میگرفت، کلیسا باقی مانده و زائران بسیاری را به خود جلب میکرد و مسلمانان نیز برای نماز و عبادت در مقابل دیوار جنوبی آن محرابی از خشت ساخته بودند. با این حال کلیسا-پس از پرداخت غرامت به مسیحیان- در دوران خلافت ولید، ویران شد و مسجد فعلی در طول سالهای 706 تا 715، به جای آن ساخته شد.

در آن زمان، دمشق یکی از مهمترین شهرهای خاور میانه بود و بعدها به پایتخت بنی امیه تبدیل شد. در نتیجه مسجد امیه در دمشق که حاصل کار هزاران صنعتگر قبطی، پارسی، هندی و بیزانتین بود، از بنا و ساختاری بسیار مجلل برخوردار شد. این مسجد شامل یک نمازخانه، حیاطی وسیع و صدها حجره برای زائران است و بر اساس نقشه مسجد پیامبر در مدینه ساخته شده است.

نمازخانه با سه جناح به طول 160 متر ساخته شده و دارای سقفی چوبی است که بر روی ستونهایی که از معابد رومی منطقه آورده شده اند، قرار گرفته است. سردر حیاط و طاقهای آن از مرمر رنگین، موزاییک (تصاویری که با خرده های شیشه یا سنگ و مانند اینها ساخته میشود) شیشه ای و طلا ساخته شده است. این موزاییک با مساحتی بیش از 4000 متر مربع، بزرگترین موزاییک طلاکاری جهان محسوب میشده است. مناره های این مسجد از گوشه برجهای سکوی معبد باستانی رومی سر برافراشته اند.

مسجد امیه سه مرتبه در سالهای 1069، 1401 و 1893 طعمه حریق گشته و هربار بازسازی شد. قابهای مرمر آن نیز به آخرین بازسازی در سال 1893 مربوط میشوند.

در سال 2001، پاپ ژان پل دوم از این مسجد دیدن کرد که هرچند بیشتر به خاطر وجود آثار مقدس یحیی نبی بود، اما در هر صورت این دیدار، اولین دیدار یک پاپ از یک مسجد اسلامی بوده است.

مسجد امیه با صحن مجلل و نمازخانه وسیع خود هنوز هم یکی از پر ابهت ترین مساجد جهان اسلام به شمار میرود. بخشهایی از موزاییک عظیم آن که در آخرین آتش سوزی بسیار صدمه دید، باقی مانده اند و یادآور شکوه و جلال این اثر هنری به شمار میروند.

تاریخ ساخته شدن مناره ها به دوران ولید باز میگردد که بعدها در سالهای 1340 و 1488 مقداری بازسازی شده است. مناره ای که در گوشه جنوب شرقی مسجد قرار دارد، مناره عیسی (ع) نامیده میشود زیرا مسلمین اعتقاد دارند که حضرت عیسی در روز قیامت، بر بالای این مناره ظهور خواهد کرد.

در میان مسجد، کلیسای کوچک و زیارتگاه یحیی نبی قرار دارد که بنا بر روایات، سر این پیامبر در آنجا دفن شده است. در یکی از داستانهای مربوط به این بنا آمده است که هنگام تخریب کلیسا، سر او در زیر خاک پیدا شده که سالم و با پوست و مویی کامل بوده است. بنا بر عقیده عده ای از مردم، این سر دارای قدرت جادویی بوده و هنوز هم در مراسم زیارت سالیانه مرکز توجه زائرین است و آنها عقیده دارند که با فشردن پیشانی خود بر ضریح این معبد، الهاماتی روحانی را تجربه میکنند.